Zatrucia drogą pokarmową

ZATRUCIE LEKAMI

• najczęściej przyczyną zatrucia lekami jest ich przedawkowanie (lekami, narkotykami, w celach samobójczych). Najczęściej są to leki przeciwbólowe (głównie narkotyki), leki nasenne (głównie leki psychotropowe), grupa leków działających na krążenie.
• potęgowanie działania leków powoduje alkohol (jest to działanie synergiczne)
• następuje uszkodzenie układu nerwowego i mózgu, występują zawroty głowy, zaburzenia wzroku, słuchu, osoba jest oszołomiona, otłumiona- bodźce docierają z opóźnieniem, występuje senność, zamroczenie, utrata przytomności, problemy z oddychaniem i krążeniem, co może prowadzić do zgonu.
• skutkiem zatrucia lekami jest nieodwracalne uszkodzenie wątroby i nerek.

POMOC:

• gdy osoba jest przytomna to należy podać węgiel i prowokować wymioty
• gdy osoba jest nieprzytomna to należy ułożyć ją w pozycji bezpiecznej i natychmiast wezwać pogotowie.

ZATRUCIE ALKOHOLEM ETYLOWYM

• objawy zatrucia alkoholem etylowym występują w różnym czasie u różnych osób (szybciej u kobiet i dzieci)
• objawy: zaburzenia psychiczne- różne nastroje (od euforii do agresji), zaburzenia mowy, wzroku, słuchu, równowagi, koordynacji ruchów i spowolniona reakcja na bodźce. Bardzo silne upojenie alkoholowe powoduje zaśnięcie ( a w trakcie często utrata przytomności, wymioty).

ZATRUCIE JADEM KIEŁBASIANYM

• jad kiełbasiany jest bardzo toksyczną trucizną, która działa na organizm w dawce już 0,01mg- jest to dawka śmiertelna
• objawy kliniczne występują po upływie ok. 1 dnia od zatrucia
• jad kiełbasiany znajduje się we wszystkich produktach przeterminowanych, zepsutych, które są hermetycznie zamknięte
• bakteria jadu kiełbasianego rozwija się tylko wtedy, gdy nie ma dostępu tlenu
• opakowanie żywności w którym jest jad ma wybrzuszenie
• jad kiełbasiany uszkadza mózg, układ nerwowy
• typowe objawy kliniczne: bóle brzucha, objawy ze strony układu nerwowego: zawroty głowy, zaburzenia widzenia, utrudnione połykanie, ślinotok, porażenie oddechu, dochodzi kolejno do porażenia poszczególnych ośrodków mózgowych, co w następstwie prowadzi do śmierci
• profilaktyka: sprawdzać zawsze datę ważności żywności

ZATRUCIE ZEPSUTYM POKARMEM.

• źródłem tego zatrucia jest: pożywienie, które jest niewłaściwie przechowywane; niewłaściwa higiena przygotowywania i podawania produktów spożywczych; produkty parokrotnie zamrażane i odmrażane; często występują zatrucia salmonellą; niemyte warzywa i owoce; zatrucia pleśnią (pleśń jest bardzo silną toksyną)
• objawy ze strony przewodu pokarmowego: ból brzucha, uczucie ociężałości, nudności, odbijanie, wymioty, osłabienie, zawroty głowy, bladość skóry, gorączka, może wystąpić odwodnienie (groźba wystąpienia wstrząsu hipowolemicznego)
• obowiązuje dieta ścisła- tylko płyny obojętne z mikro i makroelementami (lekko osolone), nie można pić napojów gazowanych. Można pić herbatę miętową, osłodzoną, koperkową
• gdy zatrucie jest silne podać węgiel (2-3 tabletki) dopiero po tym można podać inne środki farmakologiczne.

Zatrucia

Zatrucie- jest to zaburzenie czynności życiowych spowodowane zadziałaniem na organizm trucizny.

Trucizną- nazywamy każdą substancję, która ma działanie szkodliwe na organizm.

Drogi przedostawania się trucizny do organizmu:

• przez przewód pokarmowy (drogą doustną)- trucizna może zostać zjedzona lub wypita (np. alkohol, grzyby, leki, przeterminowane jedzenie itp.). Trucizna działa wolniej, działanie toksyczne trucizny, zaczyna się wtedy, gdy wchłonie się ona do krwi. Można więc bezpośrednio po jej spożyciu szybko zareagować gdyż trucizna zalega w żołądku.
• drogą doodbytniczą- trucizna działa bardzo szybko (bardzo obfite krążenie)- z jelita grubego trucizna od razu wchłania się do krwi (czopki, wlewy doodbytnicze).
• drogą wziewną (oddechową)- dochodzi do zatrucia, gdy trucizna znajduje się w powietrzu. Trucizna działa bardzo szybko (najczęściej występują zatrucia czadem i dwutlenkiem węgla).
• podanie trucizny bezpośrednio do krwioobiegu- należy natychmiast podać leki dożylne.
• jednocześnie wieloma drogami- trucizna dostaje się jednocześnie wieloma drogami na raz (np. zatrucia środkami ochrony roślin, nieekologicznymi farbami, lakierami, cyjanowodorem)
• przez skórę- np. na skutek ukąszenia, polania środkiem chemicznym itp.

Najszybciej trucizna dostaje się do organizmu drogą dożylną a najwolniej doustną.

Działanie substancji toksycznych:

Każda substancja, która jest szkodliwa, może wyrządzić bardzo duże spustoszenie. Im dłużej jest w organizmie, tym powoduje większe spustoszenie. Niektóre zatrucia mają okres utajony (np. jadem kiełbasianym).

Najbardziej niebezpieczne są te trucizny, które powodują:

• uszkodzenie mózgu,
• zaburzenia rytmu serca (zaburzenie przewodnictwa),
• porażenie mięśni (tężec, jad kiełbasiany),
• niewydolność krążeniowo-oddechową.

Wszystkie trucizny (gdy są długo w organizmie) powodują poważne nieodwracalne zmiany w wątrobie i nerkach, które pełnią rolę filtracyjną.

PRZYCZYNY ZATRUĆ:

• lekkomyślność- np. grzybobranie (zbieranie grzybów, których się nie zna), ogrzewanie pomieszczeń niesprawnymi piecykami węglowymi lub gazowymi, przechowywanie silnych trucizn przy pokarmie
• pomyłka- przechowywanie leków przeterminowanych w nieoryginalnych opakowaniach
• nieświadomość- szczególnie zdarza się to wśród dzieci (biorą nieznane leki), należy więc leki i niebezpieczne środki przechowywać w miejscach niedostępnych dla dzieći.
• nadużycie- przedawkowanie leków z grupy narkotyków, alkoholu (spotykane u narkomanów i alkoholików)
• motywy kryminalne (zabójstwo), próby samobójcze- zamach na życie, ludzie świadomie dążą do zatrucia, zażywają dużą ilość środków uspokajających, lub nasennych, często popijając je alkoholem. Taka mieszanka powoduje śmierć, alkohol przyśpiesza i wzmacnia działanie tych leków.

OBJAWY ZATRUĆ:

a) objawy nieżytu żołądkowo-jelitowego (występujące przy zatruciu pokarmowym):

• bóle brzucha
• nudności
• wymioty
• biegunka
• stan podgorączkowy

b) objawy związane z zaburzeniem mózgu (zatrucie czadem, dwutlenkiem węgla, lekami)

• bóle głowy
• zawroty głowy
• senność
• zaburzenie widzenia
• zaburzenia świadomości
• zaburzenia równowagi

c) objawy związane z niewydolnością krążeniowo-oddechową:

• tachykardia
• bradykardia
• duszność
• sinica

d) objawy związane z zaburzeniami psychicznymi (np. po zatruciu alkoholem, przedawkowaniem narkotyków, grzyby halucynogenne):

• biała gorączka
• urojenia,
• omamy

Niebezpieczeństwa zatruć, które mogą prowadzić do zgonu:

• groźba wystąpienia wstrząsu (wstrząs toksyczny i hipowolemiczny)- bez odpowiedniej pomocy osoba we wstrząsie może umrzeć,
• utrata przytomności.

POMOC PRZEDMEDYCZNA PRZY ZATRUCIACH:

1. Należy jak najszybciej odłączyć osobę poszkodowaną od źródła trującego (jeśli trucizną jest gaz to należy pamiętać o własnym bezpieczeństwie)
2. Pomoc podstawowa- sprawdzić w jakim stanie jest osoba poszkodowana (przytomność, oddech, tętno). Jeśli nie ma oddechu to przystępujemy do RKO, jeśli osoba jest przytomna, ale ma problemy z oddychaniem to należy posadzić ją w pozycji wysokiej i obserwować.
3. Usunięcie trucizny z organizmu (jeśli jest to możliwe):

• drogą doustną przez wywołanie wymiotów, wcześniej podajemy osobie szklankę wody z dodatkiem łyżeczki soli, u dzieci może to być sok rozcieńczony wodą.
• wymiotów nigdy nie prowokujemy gdy:

- osoba jest nieprzytomna

- osoba nie jest w pełni świadoma

- gdy doszło do zatrucia środkami parząco-żrącymi.


4. Zabezpieczenie wszystkich środków, przedmiotów dookoła osoby poszkodowanej (informacja o tym czym osoba mogła się zatruć.

Odmrożenia

Odmrożenie- jest następstwem zadziałania na skórę niskiej temperatury. Może dojść w wyniku tego do zmian miejscowych (stopnie odmrożenia), lub w przypadku dłuższego wymrożenia dochodzi do obniżenia temperatury ciała i do zmian ogólnoustrojowych, czyli do tzw. zamarznięcia.

PRZYCZYNY:

• długotrwałe przebywanie w niskiej temperaturze, przy niewłaściwym ubiorze, ze słabym stanem zdrowia lub mokrym ubraniem,
• najszybciej odmrożeniom ulegają nieosłonięte części ciała (uszy, nos, broda, stopy),
• przyczyną jest brak okrycia, zbyt cienkie lub zbyt grube ubranie w stosunku do pogody (intensywne pocenie się powoduje 15razy szybszą utratę ciepła), ciasne obuwie powoduje natomiast upośledzenie krążenia.
• człowiek szybciej marznie, gdy powietrze jest wilgotne,
• odmrożenie w stanie upojenia alkoholowego- osoby w takim stanie mają złudne uczucie ciepła i są dla tego bardziej narażone na odmrożenia,
• zły stan zdrowia- przemęczenie, wycięczenie, osłabienie, niedożywienie organizmu, anemia, wszelkie urazy ciała (rany, krwawienia), krwotoki, choroby tętnic i żył, po rekonwalescencji (grypa).

OBJAWY KLINICZNE:

Jeśli jest bezpośredni kontakt:

• zmiany miejscowe; cztery stopnie odmrożeń:

I stopień- dotyczy powierzchniowej części skóry właściwej (naskórka), występuje zwężenie naczyń krwionośnych, zanika odbieranie bodźców, skóra jest blada, zimna, lepka, występuje pieczenie, swędzenie, brak czucia, ból, gdy miejsce odmarznie zaczynamy je stopniowo ogrzewać, Jeżeli dojdzie do odmrożenia to miejsce jest sinoczerwone.

II stopień- następuje zniszczenie skóry właściwej i naskórka, występują pęcherze, które mają kolor ciemnoczerwony (wypełnione skrzepem albo krwistym płynem).

III stopień- następuje całkowite obumieranie skóry, występuje martwica tkanek leżących pod skórą. Rana pokrywa się ciemną skorupą przypominającą kolor czarny.

IV stopień- dotyczy wszystkich tkanek- następuje całkowite ich zniszczenie. Następuje okrężna martwica skóry, mięśni, kości, dotyczy części ciała najbardziej oddalonych od serca (stopy, dłonie, kończyny dolne i górne). Aby uratować życie, często konieczna jest amputacja odmrożonego miejsca.

• zmiany ogólnoustrojowe: ogólne przechłodzenie organizmu, dochodzi do stopniowego zamarzania.

Rozróżniamy 3 okresy zmian ogólnoustrojowych:

a) obronny- gdy organizm jeszcze się broni (temp. ciała wynosi 34- 36°) przed utratą ciepła. Występuje: przyśpieszona przemiana materii, dodatkowe wytwarzanie energii przez tzw. dreszcze, skurcz mięśni przywłosowych (gęsia skórka), naczynia kurczą się, aby jak najmniej oddawać ciepło, skóra jest blada, sina. Występuje szybkie tętno i oddech.

b) wyczerpania- organizm poddaje się, przestaje się bronić. Temperatura ciała wynosi 34- 27°. Jeśli temperatura spadnie do 30° osoba traci przytomność. Skóra jest zimna, osoba nie odczuwa zimna, ustaje drżenie mięśni, pojawia się ich kurczowe drętwienie. Oddech i tętno wolne i słabo wyczuwalne, osoba staje się senna, apatyczna, zasypia, jeżeli nie udzieli się pomocy to umiera. Osoba która zasnęła sprawia wrażenie martwej: jest drętwa, ma sine usta i paznokcie.

c) faza śmierci- przed ustaniem akcji serca ustępuję drętwienie mięśni a powstaje ich wiotczenia, źrenice nie reagują na światło i dochodzi do śmierci.

POSTĘPOWANIE

a) zmiany ogólnoustrojowe:

• jeśli doszło do dużego spadku temperatury, to osoby takiej nie można gwałtownie ogrzewać (przenosić do bardzo ciepłego pomieszczenia),
• należy przerwać działanie niskiej temperatury na organizm,
• jeśli ubranie jest mokre to należy je jak najszybciej zdjąć i nałożyć suche, oraz okryć osobę ciepłym kocem,
• nie wolno podawać alkoholu,
• nie wolno wykonywać ruchów czynnych i biernych,

Oparzenia oka i skóry

OKO

OBJAWY:

• intensywne łzawienie,
• silny ból,
• niemożność otworzenia oczu,
• może dojść do rany.

POMOC:

• należy szybko polać oko strumieniem bieżącej, zimnej wody przy otwartym oku, płuczemy całą gałkę oczną w kierunku od nosa na zewnątrz,
• czas płukania 10 min.
• po wypłukaniu oka zaklejamy je i udajemy się do lekarza,
• jeśli do oka wpadnie wapno to najpierw należy usunąć je z oka i potem dopiero przemywać.

SKÓRA:

•   ochraniamy dłonie rękawiczkami, następnie zdejmujemy z miejsca oparzenia ubranie i po jego odsłonięciu przystępujemy do płukania pod bieżącą wodą, tak aby woda wraz ze środkiem parzącym spływała bezpośrednio do jakiegoś naczynia lub na ziemię, a nie dalej na zdrową skórę.
•   jeśli jest to kwas to stosujemy okłady z sody oczyszczonej, jeśli jest to zasada to robimy okład kwasem bornym 3%.

Oparzenia chemiczne

Ich rozmiar uzależniony jest od:

• ilości czynnika parzącego,
• czasu działania na skórę,
• stężenia substancji.

Gdy jest to oparzenie kwasami pojawia się strup, który ma różny kolor. Jeśli jest to zasada to rana „ślimaczy się”. Gdy dojdzie do oparzeń dróg oddechowych i pokarmowych, jest to bardzo niebezpieczne. Jeżeli jest to związek o dużym stężeniu to pojawia się strup na ustach, zmiany na języku i gardle, dochodzi do spalenia lub uszkodzenia narządów wewnętrznych.

POSTĘPOWANIE:

• nie należy prowokować wymiotów, gdyż może to doprowadzić do ponownego uszkodzenia odcinków układu pokarmowego,
• można podać przegotowaną wodę o temperaturze pokojowej (pod warunkiem że nie ma wstrząsu, krwawienia lub wymiotów), którą podaje się małymi łyżkami i natychmiast udać się do szpitala.

Oparzenia

OPARZENIE- jest to następstwo zadziałania na skórę wysokiej temperatury.

Wyróżniamy 4 rodzaje oparzeń ze względu na przyczynę:

a) cieplne (termiczne)- efekt zadziałania na skórę płynów, przedmiotów, które mają dużą temperaturę.

b) chemiczne- efekt zadziałania na skórę stężonych związków chemicznych (kwasy i zasady). Im większe ich stężenie tym rany są większe. Głębokość oparzenia zależy od stężenia i długości działania.

c) elektryczne- efekt działania na skórę prądu elektrycznego. Dzielą się na:

• błyskowe- efekt zadziałania na skórę prądu elektrycznego. Zazwyczaj nie powodują zmian ustrojowych.
• kontaktowe- jest to skutek działania rażącego działania prądu o wysokim napięciu. Powodują głębokie zmiany miejscowe, prąd przechodzi przez całe ciało , dochodzi do zatrzymania oddechu i krążenia.

d) popromienne- efekt zadziałania nadmiernej ilości promieniowania jonizującego (np.w wyniku awarii urządzenia emitującego promieniowanie jonizujące). 

Rodzaje oparzeń ze względu na rozległość:

• głowa 9%
• szyja 1%
• tułów przód i tył po 18%
• kończyna górna 9%
• kończyna dolna 9%

Wyróżniamy tutaj oparzenia:

• lekkie- gdy jest mniej niż 15% oparzeń I i II-go stopnia lub mniej niż 5% oparzeń 3 stopnia. Mogą być objawy ogólno-ustrojowe, ale nie powodują zaburzeń zagrażających życiu. Osoba musi być hospitalizowana.
• średnie-  od 15 do 30% oparzeń I i II-ego stopnia, lub 5-15% III-ego stopnia. Jeśli te oparzenie jest zaniedbane, może dojść do wstrząsu i zgonu.
• ciężkie- powyżej 30% oparzeń I i II-ego stopnia, lub powyżej 15% oparzeń III-ego stopnia.

OBJAWY OPARZEŃ:

W miejscu zadziałania czynnika parzącego występują objawy miejscowe, czyli stopnie oparzenia:

- I stopień- dotyczy uszkodzeń naskórka, czyli uszkodzenie powierzchniowe, występuje zaczerwienienie, ból, pieczenie, obrzęk (np.oparzenie słoneczne powoduje że oparzony naskórek schodzi.

- II stopień- dzieli się na:

a) powierzchniowe- dotyczy uszkodzeń naskórka i powierzchniowej warstwy właściwej, występują: pęcherze z płynem surowiczym, ból, pieczenie, obok pęcherza jest zazwyczaj zaczerwienienie, obrzęk.

b) głębsze- następuje całkowite zniszczenia całej grubości skóry właściwej. Występuje pęcherz (dno pęcherza jest pokryte białą twardą skórką- jest to warstwa skóry właściwej, wypełniona płynem surowiczym). Zniszczone są mieszki włosowe, gruczoły łojowe, potowe, pozostaje blizna po oparzeniach.

- III stopnia- powstaje na skutek zadziałania bardzo wysokiej temperatury, prądu lub bardzo stężonego związku chemicznego. Następuje uszkodzenie całej grubości skóry i zniszczenie tkanek położonych pod nią. Tkanki ulegają obumieraniu (głęboka martwica), powstaje ziejąca rana i pokrywa się ona ciemnobrunatnym strupem.

- IV stopnia- występuje zwęglenie, poszczególne warstwy ciała ulegają zwęgleniu (spaleniu). Powstaje na skutek porażenia prądem o bardzo wysokim napięciu.

OBJAWY KLINICZNE:

- zmiany ogólnoustrojowe (choroba oparzeniowa):

a) wstrząs- bezpośrednio po oparzeniu (wstrząs hipowolemiczny- nagłe zmniejszenie się krwi krążącej),

b) okres reakcji katabolicznych- okres rozkładu, cofania się częściowych zmian, które zaszły w okresie wstrząsu. Następuje częściowe cofanie się osocza do naczyń (większość osocza ucieka przez ranę na zewnątrz), w miejscu gdzie nie ma skóry następuje zniesienie czynności skóry m.in. funkcji regulacji. Aby nie doszło do deficytu ciepła, występuje bardzo szybka przemiana materii- spalanie tłuszczów, węglowodanów i białka. Następuje zanik mięśni, utrata masy ciała, jest ogromne niebezpieczeństwo zakażenia.

c) okres wyniszczenia organizmu i zgonu lub okres zdrowienia.

POSTĘPOWANIE:

• należy jak najszybciej udzielić pomocy,
• należy jak najszybciej odciągnąć osobę od źródła gorącego, ugasić palące się ubranie kocem lub kładąc na ziemię.
• jak najszybciej odsłonić poparzone miejsce, zdjąć ubranie, jeśli doszło do przyklejenia go do skóry nie należy go odrywać,
• jeśli oparzenie dotyczy ręki lub dłoni, należy zdjąć wszystkie pierścionki, bransoletki i inną biżuterię,
• miejsce oparzenia polewamy dużym strumieniem zimnej wody i robimy zimny okład na poparzone miejsce. Schładzanie powoduje zmniejszenie stopnia poparzenia, zmniejsza ból, ciepło nie jest przekazywanie do głębiej leżących tkanek, zmniejsza ilość wytwarzania ciał oparzeniowych.
• nie należy miejsca oparzenia polewać alkoholem,
• czas schładzania wynosi od 20 – 30 min.
• po schłodzeniu, jeżeli nie ma rany, można spryskać miejsce pianką (I-ego stopnia- pentanol), jeżeli jest rana, to przykrywamy ją jałowym opatrunkiem. Nie wolno używać tkanin rozpuszczalnych np. chusteczek higienicznych.  Oparzonej twarzy nie okrywamy niczym!!!
• jeżeli wystąp[i pęcherz to nigdy go nie przekłuwamy,
• jeśli osoba jest we wstrząsie to nie podajemy nic doustnie,
• gdy powierzchnia oparzeniowa jest duża, stopniowo schładzamy miejsce, gdyż może dojść do szoku termicznego w wyniku gwałtownego zadziałania zimnej temperatury na całą powierzchnię.

Wstrząs

WSTRZĄS(szok)- jest to dysproporcja między zapotrzebowaniem a zaopatrzeniem w tlen poszczególnych narządów na skutek niewydolności krążenia. To stan, który zagraża bezpośrednio życiu.

Wyróżniamy 3 rodzaje wstrząsów:

1. hipowolemiczny,
2. kardiogenny,
3. przywspółczulno-naczyniowy.

Wstrząs hipowolemiczny- spowodowany jest zmniejszeniem się ilości krwi krążącej.

PRZYCZYNY:

• utrata krwi w wyniku krwotoku wew. lub zew.
• utrata osocza (oparzenia),
• utrata wody i elektrolitów (odwodnienie).

 OBJAWY:

Wyróżnia się dwie fazy:

FAZA I:

• bladość,
• uczucie zimna,
• przyśpieszony oddech i tętno, spada ciśnienie krwi,
• sinica (kolejno sinieją: paznokcie, usta, czubek nosa, małżowina uszna),
• zaburzenia psychiczne,

FAZA II:

• zmiana wyglądu skóry (barwa szaro-żółta),
• apatia,
• tętno i oddech nieregularne, ciśnienie obniża się.

Wstrząs kardiogenny- spowodowany zmniejszeniem się wydolności pracy serca.

PRZYCZYNY:

• zawał serca,
• zator dużych tętnic (np. płucnej).

OBJAWY:

• ból w klatce piersiowej za mostkiem
• nieżyt żołądka przy zawale ściany tylnej,
• bladość,
• skóra pokryta lepkim zimnym potem,
• duszność (zastój krwi w żyłach)
• strach przed śmiercią.

Wstrząs przywspółczulno – naczyniowy (zapaść)- spowodowany nagłym powiększeniem się łożyska naczyniowego, przy niezmienionej ilości krwi krążącej. Naczynia się rozszerzają i spada ciśnienie krwi.

PRZYCZYNY:

a) wadliwa regulacja przez układ nerwowy (gdy występuje nadmierna aktywizacja nerwu błędnego),

Aktywizacja spowodowana jest:

• bardzo silnym bólem,
• zadziałaniem bardzo wysokiej lub bardzo niskiej temperatury,
• bardzo silny strach lub przerażenie,

b) zatrucia,

c) nadmierne reakcje alergiczne (wstrząs anafilaktyczny).

PRZEBIEG WSTRZĄSU:

I- wstrząs wyrównany- do krwi wrzucana jest adrenalina, która powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych mózgu z jednoczesnym zwężeniem naczyń krwionośnych skóry, mięśni, trzewi i częściowo nerek (centralizacja krążenia). Występuje przyśpieszenie pracy serca i przyśpieszony oddech.

II- wstrząs niewyrównany- narasta niedotlenienie tkanek i narządów organizmu. Prowadzi to do zatrucia i zniszczenia narządów biorących udział w funkcjonowaniu procesów życiowych.

POMOC DORAŹNA PRZY WSTRZĄSACH:

• ułożyć w pozycji na plecach i usunąć przyczynę wstrząsu,
• przez okres 1min. Układamy osobę w pozycji scyzorykowej. Nie korzystamy z tej pozycji przy wypadku,
• ochrona przed utratą ciepła (ciepło okryć),
• zakaz podawania czegokolwiek doustnie,
• opieka psychiczna (być przy poszkodowanym).